چرا مبلمان با تأخیر به دست مصرف‌کننده می‌رسد؟

در بخشی از این مقاله آمده است: "مهم نیست که من به شما چه می‌گویم، مبلمان شما به این زودی به دستتان نمی‌رسد!". بله تأخیر در تحویل یکی از بزرگترین مشکلات صنعت مبلمان در بسیاری از کشورها حتی در کشورهای پیشرفته است. البته این مشکل در صنایعی که تولیدشان بر اساس سفارش² صورت می‌گیرد بیشتر مشاهده می‌شود. اما سوال بزرگی که در این بین پیش می‌آید این است که علت این تأخیرها چیست و چه چیزی باعث می‌شود که صنعت مبلمان به بدقولی شناخته شود. به این ترتیب در این مقاله سعی شده تا در ابتدا به تشریح علل بوجود آمدن و ریشه‌دار شدن این معضل در صنعت پرداخته و در ادامه راهکارهایی برای بهبود آن ارائه شود.

اگر در شهرستان‌ها و یا در تهران فروشگاه‌های مختلفی دارید، آنها هیچ ذهنیتی نسبت به برنامه اخیر تولید کارخانه، ظرفیت تولید شما در روزهای اخیر، خرابی‌های دستگاه‌ها، قطع همکاری ناگهانی پیمانکار کلاف چوبی، کمبود مواداولیه به‌علت سهل‌انگاری انباردار، مشکلی که برای ترخیص پارچه‌ها در گمرک ایجاد شده است و انواع و اقسام دلایل بهم‌زننده برنامه‌ریزی‌هایتان ندارند.

سوال اصلی این است؟

آیا نمایندگی‌های شما در شهرستان‌ها مانند مشهد، اصفهان، شیراز، تبریز، اهواز، رشت و حتی تهران، کوچکترین اطلاعی از وضعیت کف کارگاه شما دارند؟!! چگونه آنها برای مبلمانی که به فروش می‌رسانند تاریخ تحویل ارائه می‌دهند؟!!

قبل از آنکه چالش مطرح شده را بررسی کنیم بهتر می‌دانم مختصری درباره مبحث زنجیره‌تأمین در صنعت مبلمان توضیح دهم.

زنجیره‌تأمین³ مشتمل بر تمام فعالیت‌های مرتبط با جریان و تبدیل کالاها از مرحله ماده خام تا تحویل به مصرف کننده نهایی و نیز جریان‌های اطلاعاتی مرتبط با آنها می‌شود. به‌طورکلی زنجیره تأمین ‌زنجیره‌ای است که همه فعالیت‌های مرتبط با جریان کالا و تبدیل مواد، از مرحله تهیه مواد خام تا مرحله کالای نهایی به مصرف‌کننده را شامل می‌شود. در ساده‌ترین شکل ممکن، زنجیره‌تأمین شامل سه نقش‌آفرین است: شرکت، به‌عنوان مثال تولیدکننده مبلمان، تأمین‌کننده، به‌عنوان مثال شرکت‌هایی که مواداولیه لازم را تأمین می‌کنند و مشتری، به‌عنوان مثال فروشگاه‌‌های مبلمان.

شکل1- نمایی از زنجیره‌تأمین

در یک زنجیره تأمین گسترده دو نقش‌آفرین دیگر نیز به زنجیره‌‌تأمین اضافه می‌شوند. در بخش بالادستی(نسبت به تأمین)، تأمین‌کننده فرعی در ابتدای زنجیره وجود دارد. در بخش پائین‌دستی(نسبت به تقاضا) مشتریان فرعی یا همان مصرف‌کننده نهایی است که در انتهای زنجیره‌تأمین وجود دارند.

شکل2- نمایی از زنجیره‌تأمین گسترده‌تر

نقش‌آفرینان زنجیره تأمین⁴

برای درک هرچه‌بهتر نقش‌آفرینان زنجیره تأمین به ذکر مثال‌هایی عینی از صنعت مبلمان می‌پردازم:

تأمین‌کنندگان فرعی⁵: این افراد تأمین‌کنندگانی هستند که به‌صورت مستقیم با شرکت‌های تولیدکننده محصولات نهایی(مانند کارخانه مبل‌سازی) در ارتباط نیستند و مواد تولیدی خود را به تأمین‌کنندگان می‌فروشند. مواد تولیدی تأمین‌کنندگان فرعی غالباً موادخام و فرآوری شده است. برای صنعت مبلمان کشاورز پنبه‌کار، کارخانه نساجی(که پنبه‌ها را تبدیل به نخ و نخ را تبدیل به پارچه می‌کند)، پالایشگاه نفت(تبدیل نفت خام به مواداولیه صنایع پتروشیمی)، کارخانجات پتروشیمی(تولیدکننده رزین، پرکننده، حلال و سایر مواد مورد نیاز برای کارخانجات رنگ‌سازی و کارخانجات تولید فوم و اسفنج)، کارخانه رنگ‌سازی، کارخانه ابر و اسفنج، کارخانه تولید فوم، شرکت‌های قطع و استحصال چوب و ... مثال‌های تأمین‌کنندگان فرعی هستند.

تأمین‌کنندگان⁶: این تأمین‌کنندگان مواد مورد نیاز کارخانجات تولیدی را به شکل مستقیم به آنها می‌فروشند. به‌عبارت‌دیگر تفاوت بین «تأمین‌کنندگان فرعی» و «تأمین‌کنندگان» در این است که «تأمین‌کنندگان فرعی» مواد را به «تأمین‌کننده» می‌فروشند، ولی «تأمین‌کننده» مواد را به کارخانجات می‌فروشد.

با توضیحات فوق مشخص است اگر شما اسفنج مورد نیاز برای مبلمان تولیدی را از کارخانه تولیدی اسفنج می‌خرید، کارخانه تولیدی اسفنج«تأمین‌کننده» شما به حساب می‌آید و کارخانه پتروشیمی و پالایشگاه نفت، «تأمین‌کننده فرعی». ولی اگر اسفنج مورد نیاز خود را از شرکت فروشنده اسفنج می‌خرید، آن شرکت«تأمین‌کننده» شما به حساب می‌آید و کارخانه تولیدی اسفنج و کارخانه پتروشیمی و پالایشگاه نفت«تأمین‌کنندگان فرعی» شما هستند. البته در مثال آخر کارخانه تولید اسفنج تأمین‌کننده سطح یک⁷، کارخانه پتروشیمی تأمین‌کننده سطح دو⁸ و پالایشگاه نفت تأمین‌کننده سطح سه⁹ شما است.

مشتری و مشتری نهایی: مشتری زنجیره‌تأمین می‌تواند توزیع‌کنندگان، عمده‌فروشان و یا خرده‌فروشان باشند. برای مثال در زنجیره‌تأمین مبلمان، «مشتری» همان فروشگاه مبلمان است. «مشتری نهایی» اما فردی است که محصول را برای مصرف خریداری می‌کند(مشتری خانگی).

اکنون به سوال اول مقاله بازمی‌گردیم. فروشنده نمایشگاه مبلمان بدون آگاهی از وضعیت کف کارگاه بر چه مبنای علمی، تاریخ تحویل مبلمان را به مشتریان اعلام می‌کند؟!! یادمان نرود که فروشندگان فروشگاه‌ها بعضاً به «سود کلی زنجیره»¹⁰ ای که آنها در بخش انتهایی آن هستند توجه ندارند، زنجیره‌ای که از ابتدای استخراج مواداولیه کلید می‌خورد و تا لحظه تحویل محصول به مشتری و حتی بعد از آن(خدمات پس از فروش) عمر می‌کند. در مباحث زنجیره‌تأمین مفهوم برجسته‌ای با عنوان«یکپارچگی زنجیره‌تأمین»¹¹ وجود دارد که در بخشی از آن گفته می‌شود درصورتی‌که یکی از اعضای زنجیره‌تأمین به‌صورت خودخواهانه به‌دنبال افزایش سود خود باشد، سود کل زنجیره‌تأمین کاهش پیدا خواهد کرد.

فروشنده فروشگاهی را درنظر بگیرید که برای جذب کردن مشتری، تاریخ تحویلی غیرواقعی به وی ارائه می‌دهد. او فقط به سود خود می‌اندیشد،(درصدی از فروش به‌عنوان پورسانت به وی داده می‌شود). ممکن است در نگاه اول این اتفاق بیفتد. اما وقتی مشتری با تأخیری آزاردهنده مواجه می‌شود دیگر هیچگاه سراغ خرید از محصولات آن کارخانه نمی‌رود و حتی تبلیغ منفی از محصولات کارخانه دارد. براساس آمار اداره حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان دولت آمریکا هر مشتری راضی تجربه مثبت خرید خود را به 4 تا 6 نفر می‌گوید ولی یک مشتری ناراضی تجربه بدش را به 9 تا 15 نفر منتقل می‌کند. 13% مشتریان ناراضی هم تجربه بد خود را با 30 نفر درمیان می‌گذارند.

بنابراین موارد متعدد بدقولی و وعده‌های نامعقول، باعث منفی شدن ذهنیت مشتری نسبت به برند و در پی آن افت فروش نمایشگاه می‌شود. افت فروش نمایشگاه باعث کاهش تولید کارخانه می‌شود، کاهش تولید کارخانه باعث کاهش خرید از کارخانه رنگ‌سازی، کارخانه ابر و اسفنج، کارخانجات نساجی، چوب‌فروش، ابزار و یراق فروش و ... می‌شود. در نهایت کل زنجیره‌تأمین آسیب می‌بیند.

بنابراین یکی از مهمترین راهکارهای پیشنهادی برای مواجه شدن با چالش گفته شده برقراری ارتباط بین سیستم فروش و تولید است. در مباحث علمی روز، موضوعاتی مانند "موجودی در دسترس"(ATP)¹² و "قابلیت وعده دادن"(CTP)¹³ به شدت مورد استقبال قرار گرفته‌اند و بسیاری از شرکت‌های نرم‌افزاری مشهور دنیا مانند اس‌ای‌پی(سَپ) آلمان و شرکت اوراکل امریکا، بر روی این مفاهیم تمرکز همه جانبه‌ای کرده‌اند.

در این قسمت سعی کرده‌ایم تا سازوکار این نرم‌افزارها در ماژول «قابلیت وعده دادن» را بصورت مقدماتی اما قابل‌فهم توضیح ‌دهیم:

فروشنده فروشگاه در هنگام فروش محصولات به مشتری برای ارائه تاریخ تحویل، وارد نرم‌افزار می‌شود و با وارد کردن اقلام خرید شده توسط مشتری، نرم‌افزار تاریخ تحویل ارائه می‌دهد! مثلاً امروز 16ام ماه شما 1عدد مبل سه‌نفره، 4عدد مبل تک‌نفره، 1عدد جلومبلی و 2عدد عسلی فروخته‌اید، با وارد کردن این اقلام در نرم‌افزار و کلیک روی دکمه محاسبه، نرم‌افزار به شما اعلام می‌کند مبلمان شما در تاریخ 30مهر آماده می‌شود.

شگفت‌زده خواهید شد اگر محاسبات خارق‌العاده‌ای که در این میان انجام می‌شود بدانید:

1. نرم‌افزار بعد از ورود اقلام فروخته‌شده، بر اساس لیست مواد¹⁴ اقلام موجودی انبارها را چک می‌کند. یعنی مثلاً موجودی مورد نیاز پارچه برای تولید کارهای فروخته‌شده، موجودی مورد نیاز کلاف خام، رنگ، فوم، اسفنج و ....
2. درصورت وجود مواد مورد نیاز، نرم‌افزار آن موجودی را رزرو می‌کند(تا در محاسبات فروش‌های دیگر لحاظ نشوند). درصورت عدم وجود موجودی، مثلاً اسفنج به اندازه مورد نیاز در انبار، نرم‌افزار به‌شکل اتوماتیک اقدام به صدور درخواست خرید می‌کند و براساس جدول تحویل پیمانکاران(قرارداد قطعی که با پیمانکار بسته شده که مثلاً از تاریخ سفارش خرید، حداکثر 7روز بعد باید سفارش تحویل شود) اقدام به «برنامه‌ریزی مواد و احتیاجات»¹⁵ می‌کند.
3. در گام بعد نرم‌افزار براساس ظرفیت ماشین‌آلات و گروه‌های کاری اقدام به برنامه‌ریزی تولید می‌کند. اینکه مبلمان فروخته‌شده در چه تاریخی وارد خط‌تولید شود، چه اپراتورهایی روی آن کار کنند، کار آنها چه ساعتی به پایان می‌رسد و غیره.
4. در نهایت نرم‌افزار(براساس جدول زمانسنجی ارائه‌شده) محاسبه می‌کند اقلام موردنظر در چه تاریخی مراحل تولیدشان به پایان می‌رسد و آماده تحویل خواهد شد.

این فقط بخشی از محاسبات پیچیده و همه‌جانبه نرم‌افزارهای یکپارچه پیشتاز عصرنوین است. دقت، تمرکز و یکپارچگی این نرم‌افزارها در حدی است که به‌طورمثال در زمان برنامه‌ریزی تولید، سرویس دوره‌ای ماشین‌آلات هم لحاظ می‌شود. یعنی اگر در تاریخ 20ام، سرویس دوره‌ای دستگاهی باید انجام شود، نرم‌افزار در آن روز تخصیص تولیدی به آن دستگاه نمی‌دهد و حتی تاریخ تحویل ارائه‌شده متأثر از این تاریخ‌های سرویس دوره‌ای است. عجیب‌تر آنکه برای تعمیرات اضطراری هم نرم‌افزار براساس سابقه تعمیرات دستگاه با بکارگیری مدل‌های پیشرفته ریاضی، اصول علم و احتمال و مباحث تحلیل ریسک، ضریب تعمیری درنظر می‌گیرد که این هم در ارائه آن تاریخ نهایی تحویل لحاظ می‌شود.

متأسفانه چنین نرم‌افزارهایی قابلیت پیاده‌سازی در بسیاری از صنایع کشور ما را ندارند و در موارد معدودی صنایع بزرگی که از این نرم‌افزارها استفاده می‌کنند یا شکست خورده‌اند و نتوانسته‌اند آن را پیاده‌سازی کنند یا حداکثر از 20 الی30درصد قابلیت این نرم‌افزارها استفاده می‌کنند که باتوجه ‌به هزینه‌های بسیار سنگین خرید، نصب و پیاده‌سازی به‌ هیچ ‌وجه توجیه اقتصادی نداشته است. تجربه نه‌چندان موفق پیاده‌سازی  اس‌ای‌پی در شرکت‌های بزرگ ایرانی مانند ذوب‌آهن اصفهان، ایران‌خودرو، مپنا و ... گواه این مسأله است.

برای مثال در صنعت خودمان وقتی بعد از سال‌ها کار با یک پیمانکار هنوز نمی‌توانیم مطمئن باشیم جنس خواسته‌شده رأس تاریخ تحویل می‌شود یا نه؟!! وقتی هنوز نمی‌دانیم در مرحله رنگ‌کاری دقیقاً چقدر زمان باید برای تولید کار صرف شود؟ وقتی عدم انطباق‌های حین تولید عملاً باعث رنگ شدن چندباره کار می‌شود و ... چنین نرم‌افزارهایی یا قابلیت استفاده ندارد یا درصورت نصب از بسیاری از ماژول‌ها و امکانات آن استفاده نمی‌شود، استفاده کرد.

این نرم‌افزارها براساس "احترام به دقیقه‌‌‌ها" بنا شده‌اند، درحالی‌‌که دغدغه صنعت ما هنوز "روزها" هستند و شاید در بعضی پیشتازان صنعت "ساعت‌ها".

آنچه اما برای ما در دسترس است، به‌کارگیری تکنیک‌های قابل اجرای نرم‌افزارهای مطرح‌ شده است. یکی از کارکردهای اصلی نرم‌افزارهایCTP ارائه تاریخ تحویل موجه براساس محدودیت‌های شناخته‌شده سیستم است. ما می‌خواهیم وقتی فروشنده مبلمان مستقر در فروشگاه قصد ارائه تاریخ تحویلی را به مشتری دارد، تاریخ تحویل ارائه شده منطبق بر واقعیات کارخانه باشد.

برای این منظور راهکار زیر ارائه می‌شود:

1. تمام فروشگاه‌ها برای ارائه تاریخ تحویل به مشتریان، با کارخانه تماس بگیرند (تاریخ تحویل توسط فرد آموزش‌دیده ارائه می‌شود).
2. آموزش مربوط به محاسبه تاریخ تحویل به نمایندگی‌ها داده شود.
3. نرم‌افزار محاسبه تاریخ تحویل بومی‌شده توسط نویسنده درحال توسعه است.

روش اول باتوجه به محدودیت‌های نوشتاری توضیح داده خواهد شد، روش دوم براساس همان روش‌ها و رویه‌ها قابل پیاده‌سازی و اجرا است.

در گام اول باید «جدول مهلت زمان تحویل محصولات» تنظیم شود. این جدول به ما می‌گوید که انواع مبل‌ها با رنگ‌های مختلف، چقدر زمان برای تولید نیاز دارند.(مجموعه زمان مرحله رنگ‌کاری+رویه‌کوبی+مونتاژ و بسته‌بندی+حمل‌ونقل)

واضح است که اعداد به‌صورت تقریبی توسط افراد باتجربه شاغل در هر کارخانه تعیین می‌شود.

جدول1- مهلت زمان تحویل محصولات(براساس روزکاری)

در گام بعد جدول گروه‌‌‌‌های واحد رنگ‌کاری(به‌عنوان اولین مرحله تولید سفارشی) براساس مهارت‌های کاری و روزهای تقویمی آورده می‌شود(روزهای تعطیل باید مشخص شود).

جدول2

فرض می‌کنیم در تاریخ 1ام، اولین سفارش(O₁)، یک دست مبل X با رنگ شکلاتی و یک عدد کنسول X با همان رنگ رسیده است. در اینصورت باتوجه به جدول 1 برای تولید دست مبلX  شکلاتی رنگ، 12روز کاری نیاز داریم. از روی جدول 2، 12روز به جلو می‌رویم(بدون محاسبه جمعه‌ها و روزهای تعطیل‌رسمی) می‌شود 15ام. همچنین برای تولید کنسول شکلاتی X باتوجه به جدول 1، به 14 روز زمان نیاز داریم، می‌شود 17ام. پس سفارش مبل و کنسول O₁ را در روز 1ام در گروه‌های A و D جایگذاری می‌کنیم و باتوجه به اینکه مبلمان 14ام آماده است و کنسول 17ام، تاریخ تحویل، 17ام به مشتری ارائه می‌شود(جدول3).

جدول3

حال فرض می‌کنیم در همان‌روز مشتری دوم(O₂) سفارشی شامل یک دست مبل Y طلایی‌ رنگ و یک عدد ویترین  Yبا همین رنگ می‌دهد. برای جایگذاری ست مبل در تاریخ 1ام مشکلی وجود ندارد(گروه B آزاد است) و براساس جدول 1، 11روزکاری باید بر روی جدول 2 لحاظ شود. تاریخ تحویل 13ام محاسبه می‌شود. برای جایگذاری ویترین در تاریخ 1ام مشکلی وجود دارد، زیرا گروه کاری D در آنروز خاص مشغول است، پس ویترین در تاریخ 2ام جدول2 جایگذاری می‌شود و براساس جدول 1، باید 12روزکاری از 2ام جلو برویم، که می‌شود 16ام. با لحاظ کردن تاریخ تحویل متأخر، در نهایت تاریخ 16ام به مشتری ارائه می‌شود(جدول4).

جدول4

جدول 2 به همین ترتیب پر می‌شود. درصورتی‌که خواستیم نمایندگان بدون تماس با کارخانه خود اقدام به ارائه تاریخ تحویل کنند لازم است ابتدا آموزش لازمه داده شود و همچنین باید هر روز صبح تا ساعت 9 با استفاده از ابزارهای ارتباط‌جمعی مانند تلگرام جدول به‌روزشده شماره 2 را برای نمایندگی‌ها ارسال کرد، جدول همانند شکل زیر(جدول5):

جدول5

این جدول به ما می‌گوید که تمام گروه‌‌های کاری در روزهای 1و2و3ام مشغول هستند و در روزهای 4و5ام گروه سرویس‌خواب، کنسول، ویترین مشغول است. بنابراین فروشنده نمایشگاه متوجه می‌شود اگر امروز 3ام است و مشتری برای خرید سرویس‌خواب مراجعه کرده، تخصیص از تاریخ 6ام به بعد مجاز است.(یعنی 6ام کار تازه توسط واحد رنگ‌کاری دست گرفته می‌شود و باید متناسب با رنگ و مدل کار فروخته شده به تعداد روزهای جدول 1 به جلو رفت و به مشتری تاریخ تحویل داد)(جدول5).

ضمناً درصورتی‌که با کمبود کلاف خام و یا مواداولیه یا کمبود پارچه خاصی مواجه شدید، به محض اطلاع یافتن می‌توانید اعداد جدول1 را افزایش دهید.

درنهایت لازم می‌دانم متذکر شوم این سیستم دستی معایب و نارسایی‌هایی دارد و تنها 60درصد مشکل «ارائه تاریخ‌تحویل واقعی» را حل می‌کند. در نرم‌افزار درحال‌توسعه «ارائه تاریخ‌تحویل» مشکلات سیستم دستی برطرف خواهد شد و تا 90درصد انطباق با واقعیت موجود صنعت به مشتری تاریخ تحویل ارائه خواهد شد.

پی‌نوشت

1. Anna-Maria Andriotis
2. Make to order
3. Supply chain
4. Supply Chain Players
5. Supplier's supplier
6. Supplier
7. Tier one
8. Tier two
9. Tier three
10. Total supply chain profits
11. Supply chain coordination
12. Available to promise
13. Capable to promise
14. Bill of material(BOM)
15. Material requirements planning(MRP)